Irak Şam İslam Devleti (IŞİD), Bölgesel Kürt Yönetimi’nin başkenti Erbil’e yalnızca 40 kilometre mesafedeki Hazır bölgesinde. Aralık ayı itibarı ile Kürt yönetimi, vatandaşlarına 4 maaş borçlu. İşsizlik hiç olmadığı kadar arttı ve gelecekten umudunu yitiren gençler Avrupa’ya kaçak yollarla ulaşmanın hesabını yapıyor.
Saddam rejiminin devrildiği Nisan 2003 tarihinden bu yana ekonomik gelişim, emlâk yatırımları ve güvenlik koşulları nedeniyle Irak’ın örnek gösterilen Bölgesel Kürt Yönetimi denetimindeki bölgeleri, şimdi ciddi bir ekonomik kriz ile karşı karşıya.
Iraklılar Erbil yerine Türkiye’den ev alıyorlar
Irak’ın güney kesimlerindeki olumsuz güvenlik koşulları nedeniyle, oradaki kentlerde yaşayan varlıklı Iraklıların büyük bir çoğunluğu yaşamak için Kürt denetimindeki bölgeyi seçmişti. Talep fazla olunca lüks konut projeleri birbirini izledi. Bir dönem geleceği Dubai'si olarak gösterilmeye bile başlanmıştı. Haziran 2014 tarihinde IŞİD Musul’u ele geçirip, peşmerge denetimindeki bölgelere saldırmaya başlayınca, bir zamanlar İstanbul ile yarışan konut fiyatları, artık her geçen gün biraz daha düşüyor.
Bölgesel Kürt Yönetimi’nin başkenti Erbil’deki lüks konut projesi Park View’ın satış sorumlusu Meryem Kahil, krizden nasıl etkilendiklerini şöyle anlatıyor:
“Erbil’de faaliyet gösteren birçok inşaat firması, fiyatlarında yüzde 25 ile 30 arasında indirime gitti. Biz fiyatlarımızı değiştirmedik. Ancak bu durum satışlarımıza belirgin bir şekilde yansıdı. Eskiden haftada 10 kadar daire satarken şimdi bu sayı bire, ikiye düştü.”
Ankaralı Türk bir şirketle Erbilli ortağının finanse ettiği projenin, bölgedeki ekonomik skıntılara rağmen, planları doğrultusunda gittiğini söyleyen Kahil, Ocak 2016'da ikinci etap dairelerin tesliminin tamamlayacaklarını söylüyor. Üçüncü ve son etap ise 2017 yılında.
Emlakçiler, bölgedeki ekonomik kriz nedeniyle kiraların yüzde 30 ile 45 oranında düştüğünü, konut fiyatlarındaki düşüşün ise yüzde 50’ye ulaştığın söylüyor.
Erbil’in zengin muhitlerinden olan Bahtiyari’deki bir emlâkçı, ismini açıklamak istemiyor ama anlattıkları tabloyu ortaya koyuyor:
“IŞİD’ın saldırıları ağzımızın tadını kaçırdı. Gelecek belirsiz. Kimse güvende olduğumuzun garantisini veremiyor. Araplar burada çok rahat değil. Kendi adlarına ev almaları yasak. Ayrımcılığa mâruz kalıyorlar. Türkiye özgür bir ülke ve fiyatlar çok iyi. Kimse Kürt müsün, Arap mısın diye sormuyor. Tapu için torpile gerek yok. Herkes buradaki evini satıp, bir an önce İstanbul, Alanya ve Mersin gibi kentlerden ev almanın peşinde. Fazla arzdan fiyatlar düşüyor. İki yıl önce 1 miyon olan ev, bugün 500 bin dolara zor müşteri buluyor.”
En ucuz arabalar Erbil’de
Dünyanın en lüks araçlarını Erbil yollarında görmeniz mümkün. Üstelik dünyanın en düşük fiyatlarına... Kriz otomotiv sektörünü de vurdu. Sıfır araçların satışları, ikinci ellerin de fiyatları düştü.
Erbil’in Satmetri Caddesi üzerinde bulunan galerilerin hangisine girerseniz girin hepsinin krizden dolayı endişeli olduğunu görüyorsunuz. İsmini zikretmememiz kaydıyla, bir galerici fiyatlardaki düşüşü şöyle açıklıyor:
“Vatandaş 4 aydır maaş alamıyor. Borcu olanların ilk sattığı şey arabaları. Bu durum ikinci el piyasasında yüzde 25-40 arasında bir düşüşe neden oldu. Bazı gençler de Irak’tan umudu kestikleri için arabalarını satıp, parasını kaçakçılara vererek Avrupa’ya gidiyor. Durum böyle devam ederse bizim sonumuz da iyi değil. Ayda ancak bir iki tane sıfır araç satabiliyoruz.”
Projeler yarım kaldı, elektrik hâlâ sıkıntı
Bölgesel Kürt Yönetimi’nin başkenti Erbil’in her yanında yarım kalmış inşaatlar görüyoruz. Yollar tamamlanmamış. Yaklaşık iki yıldır, bölgedeki projelerin çoğu, tek bir çivi bile çakılmadan, olduğu yerde bekliyor. Bunun birinci sebebi Irak hükumetinin federal yönetime hakkı olan bütçe payını verme konusunda sıkıntı çıkartması. Diğer nedense, IŞİD ile mücadeleye ayrılan bütçe.
Hastane binaları, okullar ve devlet dairelerinde çalışan işçiler evlerine gönderildi, mimar ve mühendisler işten çıkartıldı. Başkent Erbil’in yeni çevre yolları yarım kaldı. Yerel yönetim, geçici çözümler üretmek amacıyla, yarım kalan yolların bir kısmını trafiğe açtı.
Elektrik hâlâ büyük sorun. Günde yalnızca 6 saat elektrik ile idare eden yerler var. Yerel bir televizyonda çalışan gazeteci bir meslektaşımız, telefonunu şarj etmek için işyerine iki saat erken geldiğini anlatıyor. Jeneratör birçok ev ve iş yeri için vazgeçilmez bir unsur.
Ekonomi iflasın eşiğinde
Erbil’de bulunan Selahaddin Üniversitesi İktisat Fakültesi Öğretim Üyesi Hoşment Refik’e göre kriz ciddi düzeyde:
“Bağdat yönetiminin 16 milyarlık bir parayı Bölgesel Kürt Yönetimine vermemesi büyük bir sıkıntı yaratıyor. Hem yatırımların durması hem de maaşların aksaması söz konusu. Şüphesiz yerel olarak da IŞİD en büyük sıkıntı. Ne yerel ne de yabancı yatırımcılar paralarını geleceği belirsiz bir bölgede tehlikeye atmak istiyor. Ekonomi iflasın eşiğine gelmiş durumda. Zira, bankaların kasaları boş. İnsanlar zor günler için koydukları paraları çektiler. Nakit sıkıntısı var.”
Refik’e göre ekonomik gidişatın sayısal verileri hiç olmadığı kadar kötü durumda:
“Bugün petrol fiyatları 100 dolardan 40 dolara düşmüş durumda. İşsizlik % 6 iken bugün % 39’a yükselmiş durumda. Kürt bölgesinde 650 bin memur maaşlarını geç alıyor, 200 bin esnaf kan ağlıyor. Bu durum pazarda % 50’ye varan bir daralma yarattı.”
"Sorunun bir bölümü de İran'dan kaynaklanıyor"
Irak Bölgesel Kürt Yönetimi’nin ekonomisi üzerine yaptığı çalışmalarla tanınan Refik, Türkiye’yi Irak Kürt bölgesinin can damarı olarak tanımlıyor. O’na göre Kürt bölgesi Türkiye üzerinden Avrupa pazarlarına ve kültürüne ulaşma stratejisini benimsedi ama İran bundan hoşnut değil:
“İşler anayasa üzerinden yürüseydi, Türkiye çoktan Kürt bölgesi ile enerji alanında yatırımlar başlatmıştı, doğal kaynakların dış pazarlarda değerlendirilmesinin önü açılmıştı. Ancak konu siyasi. Sorunun bir ayağı da İran. Tahran’ın bölgeyi Sünni ve Şii cephelere ayıran siyaseti sorun teşkil ediyor. Bağdat’taki Arap siyasiler İran güdümünde oldukça bu sorun devam edeceğe benziyor.”
Ekonomik sıkıntılara ve güvenlik sorunlarına rağmen Erbil’de alışveriş merkezleri süslendi ve yeni yıla hazır. Merkezi hükümet ise hâlâ Kürt bölgesinin maaşlarını göndermedi. Halkın gözü gökyüzünde. Bağdat’tan maaşları getirecek helikopterleri bekliyorlar.
Kaynak: Al Jazeera